Sumber Bertulis Terawal Berkenaan Pengetahuan Rumpun Melayu

1. Pengenalan

Pada kesempatan ini kami berhasrat untuk membincangkan dengan agak mendalam berkenaan sumber-sumber bertulis tentang pengetahuan Rumpun Melayu yang terawal diketahui setakat ini, iaitu manuskrip zaman Hindu-Buddha (pra-Islam) dan batu bersurat (prasasti). Walaupun demikian halnya, seolah-olahnya kami sudah boleh membincangkannya tanpa ada halangan, kerana berhujah bahawa perbincangan ini agak mendalam sifatnya, tetapi sebenarnya kami masihlah bertungkus-lumus pada peringkat awal kajian, iaitu tahap mendapatkan sumber bertulis berkenaan yang merangkumi judul-judul asal/terjemahan manuskrip dan manuskrip asal/terjemahan serta salinan karbon bagi prasasti yang asal, transkripsi ruminya dan terjemahan/ubahsuai Inggeris/Perancis/ Belanda/Melayunya. Begitupun, beberapa hal yang telah kami selesaikan pada tahap ini memungkinkan kami melakukan kajian yang agak mendalam, iaitu melakukan jangkaan kandungan manuskrip menerusi rujukan silang antara Tamadun Hindu-Buddha di India, Tibet, Cina, Alam Melayu dan Indocina, serta analisis kandungan terhadap prasasti-prasasti berkenaan untuk tujuan mengeluarkan maklumat-maklumat berkaitan pengetahuan yang tersurat di dalamnya. Inilah yang kami maksudkan sebagai “pengetahuan terawal Rumpun Melayu”. Kenyataan terakhir ini sebenarnya juga mengelirukan, sebab untuk sesebuah prasasti, seluruh kandungannya adalah juga merupakan sumber pengetahuan, sekurang-kurangnya dalam bidang Linguistik. Tetapi, inipun belum dimanfaatkan dengan baik oleh pakar-pakar linguistik Melayu tempatan, bagi menunjukkan wujudnya evolusi bahasa Melayu semenjak kurun ke-4M, jika prasasti Dong Yen Chau yang berbahasa Campa dan tertua dalam Rumpun Bahasa Austronesia itu dipertimbangkan. Kami bincangkan dahulu berkenaan manuskrip-manuskrip Rumpun Melayu zaman Hindu-Buddha.

2. Manuskrip Rumpun Melayu Zaman Hindu-Buddha

2.1. Manuskrip Falsafah Yogacara Terjemahan Paramartha (499-569M)

Walaupun Paramartha berkelahiran Ujjini, India, namun beliau bertugas di Bnam/Bunam/Banang/Funan mulai tahun 541M dan diminta untuk bertugas di Cina sebagai penerjemah mulai tahun 546M atas permintaan Maharaja Wu. Beliau sempat membawa sejumlah 240 buah manuskrip ke Cina lalu menerjemahkan sejumlah 76 buah daripadanya. Setakat ini, kami hanyalah mampu mendapatkan maklumat terhadap 40 buah manuskrip yang beliau terjemah itu, iaitu

Vasubandhu. 472S/550M*. Tarkasastra/Ru-Shi-Lun

Pengarang (?). —————. Shi-Qi-Di-Lun (5 jilid)

—————-. —————-. Zhong-Lun/Madhyamika Sastra

—————-. —————-. Shan-Shi-Fen-Bie-Lun.

—————-. 474-475S/552-553M. Jing-Guang-Ming-Jing (7 jilid).

—————-. 476S/554M. Mi-Le-Xia-Shen-Jing

—————-. ————–. Ren-Wang-Ban-Luo-Jing

—————-. ————–. Su (6 jilid)

—————-. —————. Zhong-Lun-Shu (2 jilid)

—————-. —————. Jiu-Shi-Tai-Ji (2 jilid)

—————-. —————. Zhuan-Fa-Lun-Yi-Ji.

—————-. 478S/556M. Shui-Xiang-Lun-Shi-Liu-Di-Shu

—————-. ————–. Qiu-Na-Mo-Di-Shui-Xiang-Lun.

—————-. 480S/558M. Tai-Kong-Lun (3 jilid)

—————-. ————–. Zhong-Bian-Fen-Bie-Lun (3 jilid)

—————-. ————–. Zhen-Lun-Si-Wen (5 jilid)

—————-. ————–. Bao-Xing-Wang-Zhen-Lun

—————-. ————–. Zhen-Lun-Dao-Li-Lun.

—————-. 481S/559M. Li-Shi-A-Kun-Yun (10 jilid).

—————-. 483S/561M. Jie-Jiet-Jing

—————-. ————–. Yi-Shu (4 jilid).

—————-. 484S/562M. Jing-Kang-Jing

—————-. 485S/563M. Guang-Yi-Fa-Men-Jing

Asanga. ————–. Mahayana Samgraha/Sheng-Da-Cheng-Lun (12 jilid)

Vasubandhu. ————–. Vimsatika-vijnapti-matrata-siddhi-sastra/Da-Cheng-Wei-Shi-Lun

Vasubandhu. 486S/564M. Tarka-sastra/Ju-She/Shih-Lun

Pengarang (?). 490S/568M. Lv-Er-Shi-Er-Ming-Liao-Lun.

—————-. Tak diketahui tarikh. Shan-Wu-Xing-Lun (2 jilid)

—————-. ————————. Xian-Shi-Lun

—————-. ————————. Jing-Kang-Pan-Luo-Lun

—————-. ————————. Zhuan-Xi-Lun

—————-. ————————. Shi-Ba-Kong-Lun

—————-. ————————. Yi-Jiao-Lun

—————-. ————————. Jue-Ding-Zhang-Lun

—————-. ————————. Jing-Qi-Shi-Lun (30 jilid)

Dignaga. ————————. Alambanapariksa/Wu-Hsiang-Ssu-Ch’en-Lun

Dignaga. ————————. Hastavalaprakarana/Chieh Chuan Lun

Vasubandhu. ————————. Abhidharma-kosha sastra/O-Pi-Ta-Mo-Ku-Shen-Lun

Vasubandhu. ————————. Pariprccha sastra/Fan-Chih-Lun

Vasubandhu. ————————. Nigraha-sthana sastra/To-Fu-Lun

*Tahun Terjemahan. S=Saka, 1 S=78AD.

Walaupun keseluruhan maklumat di atas menunjukkan bahawa manuskrip-manuskrip yang dimaksudkan berbahasa Sanskrit dan China, namun kedapatan maklumat menunjukkan bahawa beberapa dikalangan manuskrip tersebut diterjemahkan juga ke bahasa Funan oleh Paramartha dengan bantuan sarjana-sarjana tempatan, mungkin tatkala beliau berada di Funan sepanjang tahun 541-546M. Walaupun sehingga kini, ahli-ahli bahasa pra-Khmer masih belum dapat menjelaskan kedudukan bahasa Funan ini, kerana tiada langsung kedapatan prasasti yang berbahasa Funan, namun kedudukan itu sepatutnya bukanlah merupakan halangan untuk mendapatkan salinan manuskrip-manuskrip yang dimaksudkan di atas. Kami akan mengusahakannya dari semasa ke semasa sehingga beroleh bukti tentangnya.

2.2. Manuskrip Terjemahan I-Tsing dan Ulasan Dharmakirti Suvarnabhumi

Maklumat kedua yang mahu kami kongsi di sini adalah berkenaan manuskrip-manuskrip di Sriwijaya yang diterjemahkan oleh sarjana Cina bernama I-Tsing sekitar tahun 700-714M. Beliau dikatakan datang ke Sriwijaya dan India sekitar tahun 690M untuk mempelajari agama Buddha. Beliau kembali semula ke Cina kemudiannya dan datang semula ke Sriwijaya bersama-sama dengan empat sarjana yang lain untuk melakukan tugas menerjemahkan manuskrip-manuskrip di Sriwijaya ke bahasa Cina. Laporan menunjukkan bahawa amat banyak terjemahan dilakukan oleh mereka berlima. Namun, apa yang kami boleh kongsikan maklumatnya disini amatlah sedikit, iaitu :

i. Pengarang(?). Tarikh(?). Hsing Lun (Sung)

ii. ————–. ————. Nyayamukha/(Ying) Ming Cheng) Li Men Lun

iii. ————. ————. Upadayaprajnatiprakarana/Ch’u Shih Shih She Lun (atau Ch’u Yin Chia She Lun).

Sekitar 300 tahun kemudian daripada itu, seorang lagi sarjana India yang agak popular di Tibet bernama Atisa datang ke Sriwijaya untuk mempelajari agama Buddha daripada sarjana yang utama di sana bernama Dharmakirti Suvarnabhumi. Setelah kami telusuri sejarah dua tokoh ini, kami berhasrat untuk mengongsikan maklumat manuskrip di bawah yang dinyatakan di bawah :

Dharmakirti Suvarnabhumi (ulasan). 1005M. Abhisamayalamkara-nama-prajnapara-mitopadesasastravrrtti-durbodhaloka-nama-tika. Terjemahan Tibet sebelum tahun 1069M oleh Atisa. Shes rsb kyi phs rol tu phyin pa’i man ngag gi bstan bcos mngon par rtogs pa’i rgyan ces bya ba’i ‘grel pa stogs par dka’ ba’i snag ba zhes bya ba’i grel bshad. Salinan dalam Cordier, P. 1915. Catalogue du fonds tibetain de la Bibliotheque Nationale. Paris : Imprimerie Nationale. mdo ‘grel VII(3) dan Suzuki, D.T. 1957. The Tibetan Tripitaka, Peking Edition. Vol. 91. Tokyo-Kyoto : Tibetan Tripitaka Research Institute. Cat. No. 5152. sher phyin ja 161.8.

Kedudukan bahasa Melayu di Sriwijaya agak jelas berbanding dengan di Funan, kerana beberapa prasasti yang setakat ini ditemui di Sumatera memanglah menunjukkan bahawa bahasa Melayu telah digunakan di sana. Jadi, kalau kami mendapatkan salinan asal manuskrip-manuskrip berkenaan, maka bandingan boleh dilakukan dengan lebih teliti. Kami masuk kepada sumber kedua yang kajian terhadapnya lebih meluas pada peringkat antarabangsa dan tempatan.

3. Prasasti Berbahasa Campa

Kami memilih untuk hanyalah menyampaikan perbincangan berkenaan prasasti Campa berkeranakan kami telah melakukan penyelidikan terhadapnya. Bukanlah bersebabkan kami sengaja memilih kajian tentang prasasti Campa ini, tapi adalah kerana kajian berkenaannya oleh sarjana-sarjana tempatan amatlah kurang berbanding dengan prasasti Sriwijaya dan Jawa Kuno. Kajian kami terhadap prasasti Campa ini telah diterbitkan dalam www.asasi.my. Jadi, kami tidaklah mahu mengulanginya disini. Cukuplah sekadar memberikan judul prasasti berbahasa Campa yang dimaksudkan. Senarainya adalah seperti berikut :

1. Dong Yen Chau, jangkaan kurun ke-4M

2. Glai Klong Anoh, 7–S/8–M

3. Po Nagar di Nha Trang, 735S/813M

4. Po Nagar di Nha, 739S/817M, berbahasa Sanskrit-Campa

5. Bakul ou Yang Kur, 751S/829M

6. Po Nagar di Mong Duc, 776S/854M

7. Bo Mung, 811S/889M, berbahasa Sanskrit-Campa

8. Chau Sa, 815S/893M, berbahasa Sanskrit-Campa

9. Ban-Lanh, 820S/898M), berbahasa Sanskrit-Campa

10. Phu Thuan, jangkaan kurun ke-8 hingga ke-9S

11. Hoa Que, 820S/898M, 829S/907M, 830S/908M & 831S/909M, berbahasa Sanskrit-Campa

12. An-Thai, 824S/902M, berbahasa Sanskrit-Campa

13. Chau Sa, 825S/903M, berbahasa Sanskrit-Campa

14. Phu Luong, 83-S/9—M, berbahasa Sankrit-Campa

15. Nhan Bieu, 830S/908M & 833S/911M, berbahasa Sanskrit-Campa

16. Lac Thanh, 832S/910M, berbahasa Sanskrit-Cam

17. Bang An, 8—S/9—M, berbahasa Sanskrit-Campa

18. Ha Trung, 838S/916M

19. Kon Klor, 838/916M, berbahasa Sanskrit-Campa

20. Po Nagar di Nha Trang, jangkaan kurun ke-9S

21. Lai-Trung, 840S/918M), berbahasa Sanskrit-Campa

22. My Son B1, 913S/991M

23. Po Klaun Garai, 972S/1050M, berbahasa Sanskrit-Campa

24. Po Klaun Garai, 972S/1050M, berbahasa Sanskrit-Campa

25. Po Klaun Garai, 972S/1050M, berbahasa Sanskrit-Campa

26. Cam Van, 975S/1053M

27. Phu-Qui, 977S/1055M

28. My Son E10, 978S/1056M

29. My Son E10, jangkaan kurun ke-10S

30. Dong Duong, jangkaan kurun ke-10S

31. My Son D3, 1002S/1080M & 1003S/1081M, berbahasa Sanskrit-Campa

32. Po Nagar di Nha Trang, 1006S/1084M

33. My Son D1, 1010S/1088M

34. Huong Que, 1033S/1111M

35. My Son B1, 1036S/1114M

36. My Son A1, bertarikh ?

37. My Son B1, 1028S/1106M @ 1062S/1140M, berbahasa Sanskrit-Campa

38. My Son D3, 1062S/1140M

39. Po Nagar di Nha rang, 1021S/1099M, 1051/1129M, 1055S/1128M, 1060S/1133M, 1061S/1134M, 1062S/1135M, 1064S/1137M & 1165S/1138M

40. Batau Tablah ou Da Ne, 1069S/1147M, 1070S/1148M, 1071S/1149M, 1073S/1151M & 1082S/1160M

41. My Son G5, 1079S/1157M, berbahasa Sanskrit-Campa

42. Po Nagar di Nha Trang, 1082S/1160M, berbahasa Sanskrit-Campa

43. Hoa Mi-Chiem Dang, jangkaan kurun ke-11S

44. My Son B1, jangkaan kurun ke-11S, berbahasa Sanskrit-Campa

45. My Son G1, jangkaan kurun ke-11S

46. My Son, jangkaan kurun ke-11S

47. An Thuan, jangkaan kurun ke-11S, berbahasa Sanskrit-Campa

48. An Thuan, jangkaan kurun ke-11S

49. My Son D3, 1085S/1163M, 1086S/1164M, 1087S/1165M, 1089S/1167M, 1090S/1168M & 1092S/1170M

50. Po Nagar di Nha Trang, 1089S/1167M & 1105S/1183M

51. My Son D3, 1104S/1182M, 1112S/1190M, 1114S/1192M, 1115S/1193M & 1116S/1194M

52. Cho Dinh, 1142S/1220M & 1149S/1227M

53. Po Nagar di Nha Trang, 1148S/1226M

54. My Son B1, 1152S/1230M & 1156S/1234M

55. Cho Dinh, 1155S/1233M

56. Po Nagar di Nha Trang, 1148S/1226 @ 1155S/1233M

57. Po Nagar di Nha Trang, bertarikh ?

58. Panrang, 1166S/1244M

59. My Son D3, 1166/1244M

60. My Son, jangkan kurun ke-12S

61. Panrang, bertarikh ?

62. Lomngo, bertarikh ?

63. Binh Dinh, jangkaan kurun ke-12S

64. Prasasti Isanabhadresvara, 1181S/1259M

65. Phu son, 1181S/1259M

66. My Son B1, 1185S/1263M, berbahasa Sanskrit-Campa

67. Chok Yang, 1185S/1263M, berbahasa Sanskrit-Campa

68. Po Nagar di Nha Trang, 1187S/1265M

69. Lang Kiem Ngoc, 1187S/1265M

70. Batau Tablah ou Da Ne, 1171S/1249M, 1179S/1257M & 1188S/1266M

71. Po Nagar de Nha Trang, jangkaan kurun ke-12 hingga 13S

72. Bukit Kadu, Lembah de Nai, 1188/1266

73. Po Nagar di Nha Trang, 1178S/1256M & 1189S/1267M

74. Panrang, 1196S/1274M

75. Po Nagar di Nha Trang, 1197S/1275M

76. Po Nagar di Nha Trang, jangkaan kurun ke-12 hingga 13S

77. Yang Kur, 1200S/1278M

78. Chuong My, bartarikh ?

79. Po klong Garai, jangkaan kurun ke-13

80. Po Klong Garai, bertarikh ?

81. Tali, jangkaan kurun ke-13S

82. Po Sah, 1196S/1274M, 1220S/1298M, 1222S/1300M, 1223S/1301M & 1228S/1306M

83. Binh Dinh, 1323S/1401M

84. Buon De, Kuil Cheo Reo, 1331S/1409M

85. Buon De, Kuil Cheo Reo, jangkan kurun ke-14S

86. Phuoc Thinh, 1333S/1411M

87. Bien Hoa, 1343S/1421M

88. Nui Ben Lang, 1358S/1456M.

Pada kesempatan yang lain, kami berhasrat untuk membangunkan dokumentasi kami sebelum ini terhadap 40 buah prasasti berbahasa Campa yang diterbitkan itu kepada 88 buah yang disenaraikan di atas. Walaupun begitu halnya, kami akan berikan juga kajian lanjut yang telah kami lakukan terhadap dokumentasi yang lama itu.

4. Sistem Persepuluhan Campa

Kami berikan dahulu masukkan perkataan yang merujuk kepada aktiviti membilang atau mengira atau menghitung yang dilakukan oleh masyarakat Campa daripada beberapa prasasti yang terpilih, iaitu :

i. Prasasti Vo-Canh, kurun ke-3S/4M : tujuh (7) dan saribu (1000),

ii. Prasasti Nhan-Bieu, bertarikh 833S/911M : dalapan (8), sapluh (10), tluv pluh (30), tluv pluh tijuh (37), nam pluh (60), tijuh pluh tluv (73), sa rtuh ban pluh dva (162) dan tluv rtuh sa pluh (310),

iii. Prasasti My Son, 1036S/1114M : sa (1), kluv (3), tijuh (7), dalapan (8), salapan (9), sanraun (12), dva pluh dva (22), kluv pluh (30), pak pluh (40), pak pluh nam (46), pak pluh salapan (49), nam pluh dva (62), dalapan pluh dalapan (88), salapan pluh dalapan (98), sarutuh (100), sarutuh salapan pluh (190), kluv rutuh dva pluh (320), salapan rutuh dalapan (980) dan sa rivuv sa rutuh salapan (1109),

iv. Prasasti My Son, 1079S/1157M : lima pluh (50), sa rutuh (100), sa rutuh lima pluh (150), kluv rutuh (300), kluv rutuh tijuh pluh (370) dan lima rutuh lima pluh (550).

Maklumat di atas menunjukkan bahawa masyarakat Campa telah memiliki sistem pembilangan berdasarkan persepuluhan, yang dinamai sekarang sebagai sistem metrik, seawall kurun yang ke-4M. Ini tentunya jauh lebih awal daripada yang dipakai dalam Tamadun Islam dan Tamadun Eropah, malah mungkin sahaja lebih awal daripada yang digunakan dalam Tamadun India. Namun, dengan kekurangan data, amat sukar pada tahap ini untuk menunjukkan bahawa masyarakat Campa merupakan bangsa terawal di dunia menggunakan simbol “0”, atau mungkin sahaja mencipta simbol ini. Bangsa Melayu kini menggelarnya “kosong” yang mungkin berevolusi daripada perkataan Khmer Purba “son” ataupun perkataan Vietnam “khong”.

5. Perbincangan

Kajian-kajian lanjut yang bertema menemukan kepustakaan ilmu Bangsa Melayu yang jauh lebih awal daripada yang diusahakan selama ini sepatutnya mendapat sokogan ramai pihak. Ini dirasakan mampu untuk menunjukan kepada dunia bahawa Bangsa Melayu juga pernah menukilkan ilmu-ilmu yang dimanfaatkan oleh dunia hingga sekarang, dan langsung memberokan dorongan kepada sarjana-sarjananya untuk terus berkarya menghasilkan ilmu-ilmu yang baru.